39 Nga Ture Mo Nga Whenua Maaori

He kauwhau na Tiki Paaka, i te tau 1905

1 HE MAHA NGA ture e patu nei i a taatau, e tautokona ana e Te Kaawanatanga, aa, i hangaa hoki e ia hei patu i a taatau. Inaa hoki ko te Ture Tiaki Taitara Whenua, 1902. Ko teenei ture i hangaa mai e Te Kaawanatanga hei taiapa mai i te iwi Maaori kei uru raatau ki te hurahura mai anoo i nga whenua e moohiotia atu ana e raatau no raatau; otiraa, kua nohoia e te Paakehaa.

2 Na teenei ture i kore ai te iwi Maaori e aahei te hoki whakamuri ake i te tau 1891 ki te whakaara, ki te whakawaa raanei i oo raatau whenua. He tino mate nui rawa teenei i te mea he nui nga whenua o te iwi Maaori kei te mate rawa i teenei ture. Kaaore rawa e taaea i runga i teenei ture te whakakorikori o nga whenua i riro i te raupatu a Te Kaawanatanga. Ko teenei ture me tapahi atu! He aahua koohuru i a taatau i te iwi Maaori! Me hanga he ture kia kootitia anoo nga whenua e moohiotia iho eenaa i riro hee i te Paakehaa, aa, i riro hee raanei i te raupatu a Te Kaawanatanga.

3 Teeraa teetahi whenua, ko Wai-o-hau te ingoa, e toru mano, e rima rau nga eka. Ka naomia atu teenei whenua, ka hokona whaanakotia atu e te Paakehaa, ki te Paakehaa. Na, i te whakataunga a Tiati Eruera i taua whenua i teenei tau anoo, i kii ia ko teenei whenua i hokona taahaetia e eetahi Paakehaa ki te paakehaa. Na, i kii hoki ia kaaore i aata hurihuritia e nga tiati o te Kooti Whenua Maaori nga take a te iwi Maaori, ia kootitanga, ia kootitanga o Wai-o-hau. Kaaore hoki i tika te mahi a te tumuaki o nga Kooti Whenua Maaori i te whakawaakanga o teenei whenua o Wai-o-hau. He nui atu toona poouri mo te paanga mai o teenei mate nui whakaharahara ki te iwi Maaori i runga i te hoko taahae a Paati; i runga hoki i te whakatau hee a nga tiati o te Kooti Whenua Maaori. Na, ka mahara ra taatau me hoki mai teenei whenua. Otiraa, e taaea te whakahoki mai o teenei whenua, i runga i te ture whakawhiti o te 1885. Na, ka maarama koutou ki teenei ture hei whakawhirinakitanga atu mo te iwi o Te Kaawanatanga mo te Paakehaa. Koia ahau ka mea me kokoti atu teenei ture. E tika ana taatau katoa ki te maranga ki runga ki te pakanga ki Te Kaawanatanga kia turakina atu teenei ture, aa, kia whakahokia mai teenei whenua a Wai-o-hau.

4 I tuu a Timi Kara ki te kauwhau ki oona kaipooti i Tuuranga. I mea ia kaaore he painga o te Kaunihera Whakahaere Whenua o te tau 1900. Ko te take he kore e kaha te haere mai o nga whenua Maaori ki te ringaringa o te Paakehaa. I kii ia me hanga e ia he ture e riro mai ai nga whenua Maaori hei nohoanga mo toona iwi Paakehaa. Kua eke ra te kupu a Timi. Kua paahitia te ture muru i oo taatau whenua.

5 Ka tahuri ake inaianei, ki te whakahoki i te paatai a taku koroua a Wii Pere e paatai nei ia, he aha taku iwi a Tuuhoe, araa, a Maataatua i whakatuu ai i ahau. Ko te take ra, e koro, he mamae no te ngaakau mo nga tikanga o te ture o te tau 1896, e tetee mai nei nga niho ki te ngau i te whenua. Ka whano ra ka tae ki te manawa te kainga a nga niho o te ture, e koro. Ka riro whenua, ka riro moana, i a koe, i Te Kaawanatanga. E mea ana taku iwi kia tapahia nga niho o te ture nei. I rite ra to ture ki te mangoo. Kaaore e kitea nga niho o te mangoo inaa takoto mai. Kia whaka-tiirahatia, auee, inaa tonu ia nga niho koikoi o te ika nei. Waihoki me te ture mo Tuuhoe, kaaore e moohiotia oona niho i te tuatahi. No naianei ka kitea aua niho taniwha.

6 He huhua nga mahi ka oti te whakakaporeihana i nga whenua Maaori. Mutu rawa ake te whakakaporeihana ka pau nga moni i nga kaiwhakamaaori, i nga rooia, i te komiti, i nga hui e karangatia ana, hei whakaoti i te kaporeihana. E nuku atu ana i te £600 te moni e pau, ka tuu he kaporeihana. Kei te moohio tonu a Wii Pere ki te nui o te moni e pau ana i teenei hanga i te kaporeihana. Ka naomia atu ka whakatuuria he komiti whakahaere i nga whenua. He aha ra hoki ka whakatuuria he kaitiaki. Ko eenei taangata katoa e utua ana. I runga i teenaa aahua ka pau noa iho nga moni o nga whenua i te utunga i nga kaitiaki. Kaati, meatia kia tukua atu eenei whenua ki Te Kaawanatanga tiaki ai, araa, ki te korokoro o te parata e horo nei i te whenua.

7 He kupu torutoru noa iho eenei naaku, mo oo taatau whenua. Otiraa, kia maarama tonu mai koutou, kore rawa he painga o te kaporeihana a Wii Pere raaua ko Timi Kara. Kei te aahei noa atu taatau ki te whakahaere i oo taatau whenua. Koia ahau ka mea, e te iwi, whakatuuria ahau kia hangaa he ture e riro mai ai anoo ma taatau, Maaori nei anoo, e whakahaere oo taatau whenua, kia riro ai ma taatau anoo e kai nga rau paauna o te kaporeihana. E te iwi, kia tuu ahau, kaatahi ka whai taaima ahau ki te koorero i nga tikanga katoa mo oo koutou whenua.